Imperialisme en modern imperialisme

Het begrip imperialisme speelde een belangrijke rol in de geschiedenis van Europa vanaf de ontdekking van Amerika tot na de Tweede Wereldoorlog. Hierin waren twee fases te onderscheiden, namelijk het imperialisme, met vooral een economische focus, en het modern imperialisme, wat het uitbreiden van het rijk en het vergroten van de macht tot doel had. Beide fases drukten een stevige stempel op de ontwikkeling van zowel de Europese overheersers als die van de gekoloniseerde gebieden.

Imperialisme - het begin

Het woord imperialisme is afgeleid van het Latijnse ‘imperium’, wat rijk betekent in de zin van staat, gebied of land. De ‘Dikke Van Dale’ geeft de volgende definitie van imperialisme: “Politiek van streven naar gebiedsuitbreiding door het veroveren of afhankelijk maken van andere landen of streken”.
De opkomst van imperialisme werd ingeluid door de ontdekking van Amerika door Christopher Columbus in de late middeleeuwen. Vanaf ongeveer 1500 werd het huidige Latijns-Amerika door Spanje en Portugal onderworpen en vanaf ongeveer 1600 begonnen ook landen als Nederland, Frankrijk en Engeland met hun kolonisaties op het westelijk halfrond, met als doel om deze gebieden economisch uit te buiten. Kenmerkend voor deze periode was verder de opkomst van de ‘Trans-Atlantische Driehoekshandel’, wat betekende dat Europese landen met wapens en luxeproducten slaven uit Afrika kochten en deze vervolgens verscheepten naar Amerika om daar te werken. De winst hiervan (koffie, thee en tabak) werden vervolgens weer naar Europa getransporteerd.

Het modern imperialisme

Tot 1870 was er nog weinig Europese activiteit in het nabije Oosten, Oost-Azië en de binnenlanden van Afrika. Alleen in kustgebieden waren handels-koloniën die zich beperkten tot handel in producten uit de lokale economie. Ook was er geen politieke inmenging. Tussen 1870 en 1914 veranderde dat snel en werden vrijwel geheel Afrika, Oceanië en grote delen van Afrika door Europa ingenomen en onderworpen. De tijd van het modern imperialisme was aangebroken, een periode waarin Europese grootmachten andere landen veroverden en deze hun cultuur en politieke structuur oplegden. Het doel van deze veroveringen was uiteraard het eigen territorium uitbreiden en op die manier de macht vergroten.
De manier van produceren in de koloniën werd door de Europeanen flink gemoderniseerd. Zo werd de infrastructuur verbeterd door de aanleg van havens en spoorwegen en werd er geïnvesteerd in mijnbouw en plantageculturen als tabak, koffie, rubber, thee en suiker. Ook kwamen er banken en verzekeringsmaatschappijen. Met de uitbreiding van de koloniën, groeide ook de invloed van Europees gedachtegoed op deze plekken. Te beginnen met het christendom en het Europese rechtssysteem, en later ook het humanisme, communisme en nationalisme.

Even tussendoor..

Wij weten hoe belangrijk goede schoolresultaten zijn. Daarom hebben wij al meer dan 5000 leerlingen geholpen, die hun cijfers gemiddeld van een 4.2 naar een 7.1 hebben verbeterd! Denk jij dat jij extra hulp kan gebruiken bij de stof van dit artikel? Boek dan een bijles via de onderstaande knop en boek vooruitgang!

Vind docent

Oorzaken en gevolgen van het modern imperialisme

Er bestaan verschillende verklaringen voor het ontstaan van het modern imperialisme:

Economische theorie: Volgens John A. Hobson bestond er in Europa een overproductie die in Europa zelf niet kon worden afgezet. In overzeese landen echter, lagen nog genoeg markten open. Door deze landen te koloniseren werd kapitaal beschermd tegen concurrentie van buurlanden.
Politieke theorie: na 1870 veranderde de machtsverhoudingen in Europa en nam de internationale concurrentie binnen Europa toe. Koloniaal bezit werd als voorwaarde voor grootmachtsstatus gezien. Koloniën hebben betekende status, en die wilden Europese landen niet kwijt.
Industrialisatie theorie: de industriële revolutie zorgde voor een grote ongelijkheid tussen Europa en de rest van de wereld, vanwege hun beter wapens, snellere schepen etc. de transport revolutie zorgde er vervolgens voor dat er meer contact kwam tussen Europa en de rest van de wereld en de bereikbaarheid van overzeese gebieden veel groter werd.

Daarnaast heeft het modern imperialisme natuurlijk verschillende, verstrekkende gevolgen gehad. Zo werd in Europa de economie sterk gestimuleerd en nam deze mondiale proporties aan. Maar daarnaast veranderde ook het machtsevenwicht en namen de spanningen tussen Europese landen toe. Voor de koloniën betekende het, dat ze economisch afhankelijk werden van Europa en zij raakten veelal hun eigen bestuur kwijt. Traditionele leiders profiteerden soms persoonlijk van een samenwerking met de Europeanen waardoor ook verzet tegen traditionele leiders ontstond. Daarbij komt dat productie onder het Europese systeem vaak uitputting van de grond betekende, waardoor hongersnoden ontstonden. Ook werden kolonies getroffen door dezelfde crises als Europa, wat voor hen vaak veel grotere gevolgen had.

Het einde van het imperialisme en de dekolonisatie

Toen de grootmachten Rusland, het Ottomaanse rijk en Oostenrijk-Hongarije na WO I uit elkaar vielen, brak ook het begin van het einde van het imperialisme aan. Na WO II was het helemaal afgelopen met het imperialisme en startte de dekolonisatie. De term imperialisme werd toen meer cultureel en economisch van aard in plaats van dat het om macht ging. De dekolonisatie verliep vervolgens in 3 stappen:

1946-1956: Zuid- en Zuidoost Azië en het Midden Oosten werden onafhankelijk
1956-1965: Afrikaanse landen, Oceanië en het Caribisch gebied werden onafhankelijk
1949 en 1973: respectievelijk Nederlands Indië en Suriname werden onafhankelijk

De dekolonisatie leidde tot een aantal problemen. Allereerst bleek het lastig om tegenstellingen tussen inheemse stammen op te lossen, waardoor burgeroorlogen onvermijdelijk waren. Daarnaast was er een groot verschil tussen de Europese democratische politiek en de koloniale staat, die veelal autoritair was, wat het opzetten van een koloniaal bestuurssysteem bemoeilijkte. Verder ontstond er verzet tegen de Europeanen vanuit de elite die zij zelf hadden gecreëerd door inheemse intellectuelen een Europese opleiding te geven. Toen deze elite doorkreeg dat zij alsnog werden gediscrimineerd door de Europeanen, kwamen zij in opstand.

Conclusie

Het is duidelijk dat het (modern) imperialisme een grote impact heeft gehad op zowel Europa als haar kolonies. Waar Europa welvarender werd van haar kolonies, werden de kolonies afhankelijk en kwetsbaarder. Hoewel de Europeanen in de koloniën veel hebben opgebouwd zoals infrastructuur, een kapitalistische economie en de introductie van het liberalisme, nationalisme en socialisme, werden de inheemse cultuur, politiek en structuur bijna volledig weggevaagd. Ook na de dekolonisatie waren de gevolgen nog duidelijk merkbaar, wat zorgde voor de nodige politieke problemen.

Dit artikel...

...Is geschreven door Amanda Ruijs .
Wil je bijles van deze docent?

Klik dan hier

Meer weten?

Deze bronartikels zijn geschreven door docenten van Bijles Aan Huis. Om aan kwaliteitseisen te voldoen, zijn de schrijvers met minimaal een 8 geeindigt voor het desbetreffende vak, of volgen deze een vervolgopleiding die gerelateerd is aan het onderwerp.

Heb je meer vragen over dit onderwerp? Kies een vakkunddige bijlesdocent die jou verder kan helpen!

vind docent

Meer artikelen en informatie

over geschiedenis